بررسی مقابله ای نظام زمان، نمود و وجه فعل در فارسی و ایتالیایی

بررسی مقابله ای با تشخیص شباهتها و تفاوتهای بخشهایی از دو یا چند زبان، امکان پیش بینی و تحلیل خطاهای احتمالی زبان آموزان را فراهم ساخته و تمایز گذاشتن میان خطاهای متأثر از تعمیمهای بینازبانی و درون زبانی از یک سو و خطاهای فردی و تصادفی متأثر از عوامل دیگر را امکانپذیر می سازد. اهمیت بررسی مقابله ای نظامهای دستوری ناشی از اهمیت ویژه ساختار دستوری در تعیین چارچوبی است که اهل زبان افکار و اندیشه های خود را در قالب آن بیان می کند. فعل و زیر نظامهای آن، از قبیل نظام زمان، نمود و وجه، از مهمترین مقوله های دستوری هر زبانی است. بر اساس گونه معتدل فرضیه بررسی مقابله ای که اصل تعمیم محرک در آن مطرح است، بیشترین دشواری در جایی است که الگوهای دو زبان تفاوت های جزئی داشته باشند و زبان آموز با نادیده گرفتن این تفاوتهای جزئی، الگوهای زبان مادری یا هدف را تعمیم بیش از حد دهد. بنابراین، بررسی مقابله ای و نتایج آن در فرایند آموزش زبان، از طراحی منابع آموزشی تا آزمون سازی اهمیت دارد. هدف اصلی این پژوهش دستیابی به تفاوتها و شباهتهای میان نظام زمان، نمود و وجه فعل زبانهای فارسی و ایتالیایی است که به هدف کاربردی تر پیش بینی دشواریها، مشکلات و خطاهای فارسی آموزان ایتالیایی زبان در یادگیری فعل فارسی است، کمک می کند. پرسش اول این پژوهش این است که "چه شباهتها و تفاوتهایی میان نظام زمان، نمود و وجه فعل در زبانهای فارسی و ایتالیایی وجود دارد؟". نظامهای زمان، نمود و وجه در دو زبان فارسی و ایتالیایی چنان در هم تنیده شده اند که به باور نگارنده نمی توان آنها را از هم تفکیک و جداگانه بررسی کرد. زمان در هر دو این زبانها را می توان هم به صورت دوگانه، گذشته-ناگذشته، و هم به صورت سه گانه، گذشته-حال-آینده، تقسیم بندی کرد. زمان حال در هر دو زبان را می توان ناگذشته نامید، چراکه امکان کاربرد آن برای اشاره به آینده نیز وجود دارد. اما زمان آینده فارسی صورتی نشاندار و ساختی ترکیبی است که تنها کاربرد آن برای اشاره به آینده در بافتهای رسمی و ادبی است. حال آنکه صورت آینده ایتالیایی ساختی غیرترکیبی است که علاوه بر اشاره به آینده، کاربردهای دیگری نیز دارد. از سوی دیگر زبان ایتالیایی صورت آینده دیگری نیز دارد که زمان آن مطلق-نسبی است. محدودیت معنایی و کاربردی صورت آینده در فارسی سبب شده که علاوه بر صورت حال ساده، برای بیان مفاهیم آینده پیچیده تر از صورتهای مختلف، از جمله صورتهای التزامی و گذشته استفاده شود. در مورد نمود، تقسیم بندی تام و ناتمام در دو زبان تقریباً مطابقت دارد. اما صورت گذشته مطلق نمود تام ایتالیایی در طی زمان بسیاری از کاربردهای خود را از دست داده و ویژگی دوری از حال، یا به تعبیری تاریخی بودن، به ویژگیهای آن اضافه شده است. نمود ناتمام در هر دو زبان شامل همه معنیهای عادت، استمراری و درجریان میشود. هر دو زبان صورتهای جداگانه ای هم برای نمود درجریان دارند، اما نمود درجریان در فارسی، معنی در شرف وقوع بودن را نیز دارد و در ضمن همه موارد کاربرد آن با صورت ناتمام قابل بیان نیست. در حالی که صورت درجریان ایتالیایی تنها به معنی درجریان بودن موقعیت و کاملاً اختیاری است. نمود دیگر در هر دو زبان نمود کامل است. یکی از کاربردهای نمود کامل در زبان فارسی بیان غیرمستقیم و استنباطی یا روایی یک موقعیت است، که نمود کامل در ایتالیایی این معنی را منتقل نمی کند. اما کاربرد اصلی دیگر این نمود، بیان ارتباط موجود میان یک موقعیت و نقطه عطف آن، میان دو زبان مشترک است. اما این ویژگی در صورت گذشته کامل ایتالیایی در طی زمان تضعیف شده و این صورت به سادگی برای تمام موقعیتهای گذشته، فارغ از وجود یا عدم چنین ارتباطی، استفاده می شود. هر دو زبان سه وجه اخباری، التزامی و امری را در اختیار دارند، ایتالیایی وجه چهارمی با نام شرطی نیز دارد که فارسی فاقد آن است. وجه اخباری در دو زبان تفاوت عمده ای ندارد. اما وجه التزامی، با وجود شباهتهای معنایی و کاربردی فراوان، تفاوتهایی نیز دارد. به عنوان مثال کاربرد وجه التزامی ایتالیایی مستلزم ویژگی ناتصریح است، اما نگارنده مهمترین ویژگی لازم برای کاربرد وجه التزامی فارسی را عدم قطعیت می داند. همین تفاوت سبب شده است که برای بیان بعضی از موارد، مانند پیش انگاریها و برخی شرطیهای ناممکن که در ایتالیایی با صورت التزامی بیان می شوند، در فارسی، از آنجا که فاقد ویژگی عدم قطعیت هستند، وجه التزامی به کار نرود. زمان در صورت های التزامی فارسی همواره نسبی است، و تنها دو صورت التزامی با زمان گذشته و ناگذشته در فارسی وجود دارد. اما زمان التزامی ایتالیایی مطلق-نسبی است و به همین سبب چهار صورت التزامی مختلف در این زبان موجود است. وجه امر نیز در هر دو زبان مشابه است؛ تنها برای دوم شخص مفرد و جمع صورتهای امری جداگانه ای وجود دارد و برای موارد دیگر از صورت التزامی استفاده می شود. پرسش دوم این پژوهش از این قرار است: "تحلیل مقابله ای نظام زمان، نمود و وجه فعل در دو زبان فارسی و ایتالیایی چه مشکلات، دشواریها و خطاهایی را در یادگیری فعل برای فارسی آموزان ایتالیایی زبان پیش بینی می کند؟ نکات زیر مواردی هستند که با توجه به بررسی و مقابله نظام زمان، نمود و وجه فعل دو زبان فارسی و ایتالیایی، احتمال دشواری، مشکل بودن و بروز خطا در درک یا تولید آنها در میان فارسی آموزان ایتالیایی زبان زیاد است: - امکان کاربرد اشتباه مصدر به جای صورت التزامی پس از فعل هایی چون ‘خواستن’ و ‘توانستن’، در صورتی که فاعل دو بند پایه و پیرو یکسان باشد، وجود دارد. - پس از حروف، عبارات و فعل های خاصی که در ایتالیایی و نیز در مواردی بسیار شبیه به آنها در فارسی، پس از آنها التزامی به کار می رود، اما در فارسی کاربرد التزامی را در پی ندارند، مانند ‘با این که’ و ‘متأسف بودن’، احتمال کاربرد نادرست صورت های التزامی وجود دارد. - ممکن است ایتالیایی زبانها پس از صفتهای برتر و برترین در بند پیرو، به اشتباه فعل بند پایه را در وجه التزامی بیاورند. - درک، تولید و کاربرد صحیح التزامی در امر نامتعارف اول شخص مفرد که در زبان ایتالیایی وجود ندارد، ممکن است برای ایتالیایی زبانان، به ویژه در مراحل ابتدایی، دشوار باشد. - ممکن است فارسی آموز ایتالیایی زبان در صحبت از آرزوهای ناممکن فارسی، که فاقد ویژگی عدم قطعیت هستند، به اشتباه از صورتهای التزامی استفاده کند. - درک تفاوت معنایی شرطیهای ممکن ناگذشته فارسی، با صورت التزامی و صورت اخباری برای فارسی آموزان دشوار خواهد بود. - درک و کاربرد درست گذشته ساده برای اشاره به آینده در جمله های فارسی دشوار می نماید. - درک و کاربرد صورت ماضی نقلی در اشاره به موقعیتهای آینده ای که بر لحظه دیگری تقدم دارند، دشوار به نظر می رسد. - درک و کاربرد کلیه صورتهایی که نمود کامل در آنها مفهوم نادیده و استنباطی بودن دارد، دشوار است و نیاز به توجه دارد. - درک و کاربرد انواع صورتهای گذشته برای اشاره به موقعیتهای آینده برای ایتالیایی زبانان دشوار می نماید.